آنچه که امروزه با نام تئاتر شهر تهران مشهور شده است واهل فرهنگ وهنر برای این ساختمان قدیمی و ویژه ارزش و جایگاه بخصوصی قایل اند ساختمانی مدور و استوانه ای زیبا درمحل پارک دانشجو درچهار راه ولیعصر شهر تهران است .
مکانی که بهترین و زیبا ترین آثار نمایشی حرفه ای تئاتر ایران توسط کارگردانان و هنرپیشه های معروف این سرزمین اسطوره ای درتالار های آن به صحنه رفته است .گویند که تئاتر شهر تهران شباهت ظاهری خیره کننده‌ای با ساختمان " تالار بکمن"» در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا دارد.
در محل تئاتر شهرامروزی ، در گذشته ای نه چندان دور محلی به نام " کافه شهرداری " قرار داشت که یکی از مهم ترین تفرج گاه های مردم پایتخت بود و تا سال های سال نام آن برسرزبان های پایتخت نشینان جاری بود .
در این محل عصرپنج شنبه و جمعه ها بازی سازان ونمایشگران ، سیرک بازان و معرکه گیران جمع می شدند تا از هنر نمایی آنها تهرانی ها اوقات فراغت خود پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه های روزانه به دور باشند .
کافه شهرداری اواخر دهه سی تا اوایل دهه چهل یکی از مهم ترین پاتوق های روشنفکرانی چون " فروغ فرخزاد " و " جلال آل احمد " ،" دکتر نفیسی " وده ها متفکری بود که بعدها عرصه های مختلفی از فرهنگ وهنر این کشور را رقم زدند .
گویند که در اوایل دهه ۴۰ خورشیدی گروهی نمایشی به فکر افتادند تا برای تهران یک سالن آمفی تئاتر دست و پا کنند و بعدها همین تفکر احداث سالن نمایشی برای پایتخت نشینان گسترش یافت تا اینکه بالاخره کلنگ تئاتر شهر تهران در سال ۱۳۴۶، در محل کافه شهرداری به زمین زده شد .
طراحی این ساختمان به عهده شخصی به نام " امیر علی سردار افخمی" یکی از نام آورترین معماران ایرانی در آن دوره است . افخمی از شاگردان استاد " هوشنگ سیحون " بود و استاد سیحون و افخمی را از بنیان گذاران جریان معماری پیشروی ایران می دانند .
مجموعه تئاتر شهر از ۵ تالار تشکیل شده . تالار های این مجموعه عبارتند از : تالار اصلی، تالار چهارسو ، تالار قشقایی، تالار سایه و کارگاه نمایش که در طبقه همکف و زیرزمین این ساختمان قرار دارد.
تالار اصلی این مجموعه با گنجایش ۵۷۹ نفر است دارای تمامی تجهیزات لازم برای یک سالن تئاتر شامل : صحنه گردان الکتریکی، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالا رونده برای دکور، دهانه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی و دستگاه های کنترل کننده است . ورودی سالن نمایش نیز دارای دو درب با پوشش آکوستیک است تا از ورود صدای سالن انتظار به سالن نمایش جلوگیری کند.
علاوه بر تالارهای نمایش ذکر شده ، این مجموعه دارای سالن انتظار و قسمت های پذیرایی ، کافه تریا ، بوفه ، کتابخانه ، مرکز اسناد ، کتابفروشی و بخش های اداری است.
علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولی عصر ، پارک دانشجو و خیابان انقلاب نیز بخشی از مجموعه تئاتر شهر محسوب می شوند . دور این ساختمان مدور ، ستون های قرینه به سبک ستون های تخت جمشید طراحی شده است که باعث می شود ساختمان شباهت زیادی با خیمه داشته باشد. بالای ساختمان گنبد نیم مدوری طراحی شده است که یادآور " برج طغرل" و معماری دوره ایلخانیان است .
شاید مهم ترین ویژگی تئاتر شهر در پلان دایره ای شکل آن باشد. این پلان ترکیبی از معماری یونان و روم قدیم و بناهای مربوط به نمایش ، مانند پانئوم و کلوزیوم است . اینگونه پلان ها در زمان ناصرالدین شاه وارد معماری ایران شده است.
پس از سفر ناصرالدین شاه به فرانسه و انگلیس و دیدن سالن های نمایش و اپرای این شهرها، شاه دستور ساخت تکیه دولت را به شکل دایره ای، مانند سالن اپرای پاریس می دهد.
استفاده از آجر، در نما و ترکیب آن با کاشی فیروزه ای و سبز و همچنین بکار گیری عناصر تزیینی آجری، باعث ایجاد حس نزدیکی و آشنایی با بنای تئاتر شهر شده است.
در ساختمان آن، ترکیبی جالب از کاشی و آجر به کار رفته است. ترکیب کاشی به شکل انتزاعی و استفاده از آجر برجسته که در دوره های مختلف تاریخی به ویژه در دوره ایلخانیان وجود داشته، در این مجموعه بکار رفته است.
در واقع فضاهای داخلی این بنا با پیچ و خم های حاصل از پیروی طرح از هندسه غالب، حالت رمز و راز گونه به خود گرفته و گویی فرد را در هزار توی خود اسیر کرده، آن چنان که ویژگی هنر است.
ساختمان تئاتر شهر در روز هفتم بهمن ۱۳۵۱ با روی صحنه رفتن تئاتر" باغ آلبالو" به کارگردانی "آربی آوانیسان" و با بازی "داریوش فرهنگ" ،" سوسن تسلیمی" ،" مهدی هاشمی" ،" فهیمه راستکار" و" پرویز پورحسینی" به عنوان مدرن ترین سالن تئاتر تهران افتتاح شد .
این مجموعه در آغاز فعالیت، توسط سازمان جشن هنر شیراز اداره می شد که بعدها این وظیفه به رادیو و تلویزیون واگذار شد. در حال حاضر سرپرستی این سالن به عهده وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی می باشد و مرکز هنرهای نمایشی به عنوان متولی فعالیت های تئاتری درمجموعه می باشد.مجموعه تئاتر شهر کعبه آمال اهالی تئاتر ایران درعرصه اجرایی هنر نمایشی است.
